Klasyfikacja nagrobków.

Oznaczenie miejsca spoczynku zmarłych jest częścią naszego dziedzictwa, które nakazuje z wielkim szacunkiem traktować zarówno ciało zmarłych, jak i pamięć o nich. Jednym z materialnych przejawów tej pamięci są nagrobki. Spacerując ścieżkami cmentarnymi, można odnieść wrażenie, że są one bardzo do siebie podobne, prawie identyczne, jednak z perspektywy rzemiosła kamieniarskiego nagrobki można podzielić i klasyfikować na wiele typów, biorąc pod uwagę różne kryteria.

Historia nagrobków

Kamienne poziome płyty ustawione na pionowych tablicach, na których umieszcza się inskrypcje, zdjęcia, krzyże pojawiły się w historii stosunkowo niedawno. W czasach prehistorycznych miejsca wiecznego odpoczynku oznaczano kurhanami – wzgórzami ziemnymi usypanymi nad złożonym w ziemi ciałem zmarłego, bądź jego spalonymi resztkami umieszczonymi w urnach pogrzebowych. Wraz z urną w kurhanach umieszczano przedmioty codziennego użytku, które należały do zmarłego. Czasem ilość i rodzaj tych przedmiotów zdumiewały bogactwem. Przykładem mogą być kurhany scytyjskie, w których archeolodzy niejednokrotnie znajdowali dużo przedmiotów ze złota.

Innym rodzajem nagrobków są wielkie konstrukcje megalityczne – kamienne kręgi lub pojedyncze głazy. Takimi nagrobkami wyodrębniano najbogatszych i najbardziej dzielnych członków społeczności.

W czasach pierwszych cywilizacji władcy oraz przedstawiciele najwyższych klas społecznych mogli liczyć na pochówek w majestatycznych, bogatych w formie grobowcach. W Egipcie były to mastaby i piramidy, w Grecji stele i tolosy, a w starożytnym Rzymie sarkofagi oraz kapliczki.

W średniowieczu pojawia się rodzaj nagrobka zbliżony do współczesnej formy: skromna pozioma płyta wraz z pionową tablicą lub pozioma płyta z krzyżem.

Renesans w historii sztuki kamieniarskiej to czas stosowania marmuru oraz piaskowca – materiałów, z których tworzono wspaniale zdobione płyty nagrobne, sarkofagi oraz rzeźby. Często były to nagrobki przyściennymi. Nagrobek ozdobiony rzeźbami nazywamy pomnikiem.

Do dnia dzisiejszego dominującą formą nagrobków stawianych na grobach są granitowe płyty poziome i tablice pionowe z napisami zawierającymi dane zmarłego oraz epitafia, z krzyżami, zdjęciami, czasem ozdobione rzeźbami wykutymi w kamieniu.

Klasyfikacja nagrobków – kryteria podziału

W kamieniarstwie nagrobki dzielimy ze względu na:

  • Materiał,
  • Wielkość,
  • Zawartość (trumna, urna),
  • Układ elementów (poziome i pionowe)

Materiały kamieniarskie

Najbardziej powszechnym materiałem używanym w kamieniarstwie jest granit. To kamień nieprzemakalny, wytrzymały i dość łatwy w obróbce. Granitowe nagrobki w przeważającej części mają barwę z szerokiej gamy szarości, ale są także granity czarne, czerwone, brązowe, żółte, kremowe.

Pomniki wykonywane są także z marmuru oraz piaskowca. Wspaniałe kolory – od czystej bieli po głęboką czerń, piękne żyłkowania dają niezwykłe efekty końcowe, ale w naszych warunkach klimatycznych te rodzaje kamienia nie sprawdzają się – są przemakalne, ulegają przebarwieniom na skutek działania warunków atmosferycznych oraz biologicznych (mchy, algi, porosty).

Trwałym i niedrogim materiałem jest lastriko – mieszanka cementu i grysu. W zależności od proporcji, średnicy i koloru grysu, dodanych barwników można uzyskać bardzo zróżnicowane rodzaje budulca. Jednak jest to materiał używany coraz rzadziej.

Na popularności zyskują natomiast pomniki nagrobne wykonane z kompozytów, czyli materiałów wytworzonych z co najmniej dwóch składników o różnych własnościach. W przypadku kompozytów kamiennych są to: mielone kamienie naturalne oraz żywice, czyli spoiwa, które łączą kamień. Oczywiście stosuje się także dowolne barwniki. Nagrobki z kompozytów są bardzo wytrzymałe, odporne na działanie deszczu, mrozu, słońca, a przy tym nie ma praktycznie ograniczeń co do kolorystyki.

Klasyfikacja nagrobków ze względu na wielkość

W tym kryterium podziału zasadniczo umieszcza się trzy rodzaje nagrobków:

  • Dziecięce,
  • Pojedyncze,
  • Podwójne

Te ostatnie czasem przybierają formę grobowców – budowli dużych, niekiedy w formie kaplic, gdzie składa się ciała zmarłych należących do tej samej rodziny. Grobowce podwójne lub wielomiejscowe otacza się ogrodzeniami, zielenią, ozdabia pomnikami górującymi nad otoczeniem.

Inne rodzaje nagrobków

W przypadku miejsc pochówku szczątków umieszczonych w urnach buduje się nagrobki urnowe. Są one mniejsze, a często także odmienne w formie od nagrobków tradycyjnych.

Odrębną dziedziną kamieniarstwa są tablice umieszczane w kolumbariach – miejscach przeznaczonych dla urn. W kolumbariach nie ma miejsca na rzeźby, wystające elementy nagrobków, wazony i tym podobne ozdoby – niewielka powierzchnia i przestrzeń wymuszają oszczędność formy, co ogranicza ten typ nagrobka do kamiennej tablicy przytwierdzanej do ściany kolumbarium.

Groby poziome lub pionowe to miejsca pochówku oznaczone tylko jednym z elementów: płytą poziomą lub tablicą pionową. Poziome płyty są to niewielkie tablice umieszczane równo z poziomem cmentarza. Jest to spowodowane czynnikami praktycznymi – wystające kamienne elementy utrudniałyby pielęgnację trawy. Pionowe nagrobki spotyka się na cmentarzach wojennych czy wojskowych, a w Stanach Zjednoczonych są to najbardziej rozpowszechnione typy nagrobków również na ogólnodostępnych nekropoliach.